Zoek je nog een geschenk voor iemand die wat meer technologisch bewustzijn kan gebruiken? Dan is dit boek van Rens van der Vorst misschien wel het ideale cadeau.

Als Rens van der Vorst lesgeeft zoals hij schrijft, dan benijd ik zijn studenten. Van der Vorst is niet alleen lector bij Fontys Hogescholen, hij noemt zichzelf ’technofilosoof’. Zijn laatste boek leest makkelijk weg, predikt een serieuze boodschap, maar wordt nooit te beladen door de vele grapjes die hij rondstrooit. Al miste ik bij momenten wat nuance en zelfreflectie.

Algoritmes

Bij ‘Digitale Gremlins’ denk je misschien eerder aan de venijnige wollige wezentjes die de stad op stelten zetten, dan aan een boek dat je aan het denken zet over technologie. Toch is dat laatste vooral wat van der Vorst beoogt. Hij wil ons verleiden om bewuster om te gaan met technologie en algoritmes en het gemak waarmee we ze accepteren in ons leven. Want als we met z’n allen eens wat meer zouden rebelleren dan zou de wereld er een stuk beter van worden.

Dat betekent overigens niet dat we ons kunnen wachten aan een pleidooi tegen technologische vooruitgang. Of dat van der Vorst ons wil rekruteren in een leger van rebellen tegen digitalisering. Want digitale technologie en algoritmes kunnen nuttig zijn en ons leven makkelijker kunnen maken. Maar zoals ik hier eerder al schreef kunnen er ook grote nadelen aan kleven.

Sabotage

Gelukkig is daar van der Vorst die ons meeneemt in allerlei situaties en voorziet van gepaste sabotagemogelijkheden. Ideaal voor wie zich ergert aan QR-codes in restaurants bijvoorbeeld. Of de lawine aan gepersonaliseerde maar onpersoonlijke e-mails die je ontvangt wanneer je iets bestelt bij Coolblue. Overigens wordt dat saboteren nooit illegaal of strafbaar, het zijn praktische toepassingen die iedereen kan uitvoeren in het dagelijkse leven.

Die QR-codes kan je te lijf gaan met een zwarte stift, dan werken ze niet en moet de ober wel langskomen om je bestelling op te nemen. En als Coolblue ons spamt met gepersonaliseerde e-mails en sms-berichten, dan kunnen we dat ook zien als een uitnodiging om op iedere mail en bericht te reageren. Want in een wereld waar efficiency en gebruiksgemak heilig worden verklaard wordt het menselijke aspect nogal eens vergeten. Andere sabotages zijn minder spannend of grappig, maar niettemin erg relevant en ze zetten je aan het denken.

Kritische kijk

Waarom zouden we immers op sociale media duimpjes of hartjes geven als we ook gewoon een oprecht commentaar kunnen achterlaten? Waarom herkent onze smartphone ons gezicht en niet een ander lichaamsdeel? En is het niet veel leuker een analoge camera mee te nemen op vakantie in plaats van het perfecte plaatje te willen maken met onze smartphone?

Al te vaak gaan we mee in digitale ontwikkelingen zonder ons af te vragen welk probleem – anders dan winst genereren voor techbedrijven – sommige algoritmes oplossen. Het is die kritische kijk op digitale oplossingen en ontwikkelingen die van der Vorst ons wil aanleren. Overigens geeft hij ook eerlijk aan dat we heus niet allemaal moeten stoppen met social media, bepaalde apps etc., daar is het hem niet om te doen. Hij wil ons bewust te maken van hoe we digitale middelen gebruiken en welke mechanismen erachter zitten.

Ergernis

Hoewel ‘Digitale Gremlins’ interessante inzichten biedt, en Van der Vorst allerlei grapjes en anecdotes rondstrooit, miste ik soms enige reflectie bij de auteur zelf. Die reflectie kwam pas aan het eind van het boek waar van der Vorst aangeeft dat hij het vast niet altijd bij het rechte eind heeft. Om het voorbeeld van Coolblue te gebruiken: dat bedrijf houd je van iedere stap in het bezorgingsproces op de hoogte. Waar van der Vorst zich aan die vele mailtjes ergert (en hij heeft een punt) vind ik dat zelf juist heel leuk – het bezorgt me ook veel voorpret in afwachting van mijn bestelling.

Wat voor van der Vorst opgaat hoeft dus niet voor ons op te gaan, en het is fijn dat hij dat naar het einde van het boek ook aanstipt. We moeten vooral acties ondernemen die bij onszelf passen. Maar voor ik bij dat devies aankwam had ik me al wat pagina’s zitten ergeren. Sterker zelfs, waar Van der Vorst een aversie tegenover smart-doelstellingen en efficiëntie propageert, verliest hij mijn inziens een realistische kijk op hoe onze maatschappij werkt en is geëvolueerd. Of hij ooit leidinggevende is geweest weet ik niet – het zou hem misschien tot bepaalde nieuwe inzichten kunnen brengen. Maar dat terzijde.

Voetnoten

Iets wat soms ook voor irritatie zorgde is het gemak waarmee hij bepaalde beweringen presenteert. In het gehele boek is slechts één voetnoot te vinden. De lijst met boekentips – niet gerangschikt op topic en zonder verdere toelichting waarom we een bepaald boek zouden moeten lezen – is een leuke toevoeging, al had ik daar zelf liever een lijstje met voetnoten en verwijzingen gezien.

Zo wil ik best geloven dat Google iedere dag 3,5 miljard zoekopdrachten verwerkt. Maar als je beweert dat Google ons met z’n slimme speakers afluistert dan wil ik daar graag meer context bij, of althans een voetnoot. Want ja, ik herinner me die ophef daarover nog, maar dat zal niet iedere lezer doen. En je wilt dat soort dingen misschien niet telkens hoeven te googelen?

Vermakelijk en inspirerend cadeau

Grote kans trouwens dat van der Vorst geen voetnoten gebruikt om z’n boek lekker toegankelijk te houden voor jonge(re) lezers. In dat geval ben ik misschien niet de juiste doelgroep. Al heeft van der Vorst me geïnspireerd, en me – ik had het boek in een dag uit – een aangenaam leesdagje bezorgd.

Zoek je nog een passend geschenk voor iemand die wat meer technologisch bewustzijn kan gebruiken? Dan is dit boek een vermakelijk en inspirerend cadeau.

Meer info

Meer informatie over ‘Digitale Gremlins’, inclusief ingezonden gremlinacties van lezers, vind je op www.digitalegremlins.nl.

Afbeelding van gremlins gemaakt met Midjourney, boek cover via digitalegremlins.nl.